|
|
| صفحه اول/ |
طرح هایی برای شرق با گوشه ی چشمی به غرب
/6.11.2014
میخایل کوناروفسکی، سفیر پیشین روسیه در افغانستان.
نظر نویسنده مقاله ممکن است مغایر با موضع "افغانستان .رو" باشد.
اشرف غنی احمدزی، رییس جمهور افغانستان نخستین سفر بزرگ خارجی خود را انجام داد. در این سفر دو منزلگاه داشت: عربستان سعودی و همسایه اش- چین. در کشور شاهی عربستان، چنان که پیش از آن اعلان شده بود، او به حج عمره پرداخت و با شاه عربستان ملاقات کرد. زیارت مکان های مقدس مسلمان ها برای رییس دولت اهمیت فراوانی داشت ولی با این وجود، اهمیت نمادین داشت که به منظور تثبیت خود در داخل کشور و در دنیای اسلام صورت پذیرفت. مسافرت به چین (باتوجه به این نکته که هنوز تناقض ها میان دو نامزد در مورد نتیجه انتخابات از میان نرفته بودند که چین از آماده گی فوری خود برای پذیرایی از رهبر جدید افغانستان خبر داده بود) در جهت به دست آوردن نتایج مشخص جدیدی بود. به این ترتیب، راه برای تداوم سیاست همکاری درازمدت استراتیژیک که در حکومت قبلی آغاز شده بود، پی گرفته می شود.
مانورهای مرحله جدید سیاست خارجی افغانستان که ماه قبل توسط کابل آغاز گردید، اهمیت فراوانی برای این کشور در شرایطی دارد که آخرین مرحله ی خروج نیروهای امریکا و ناتو از افغانستان در حال انجام شدن است و پس از آن نوعی بی سرنوشتی پیش رو خوهد بود. مسائل کلیدی عبارتند از امنیت، اجرای فرایند صلح، تامین مبارزه مؤثر علیه تروریزم و تولید مواد مخدر، «آغاز دوباره» اقتصاد منجمله از راه سرمایه گزاری جدید خارجی و غیره. تمام این سوال ها با درجه های متفاوتی از مشخص بودن در سخنرانی تحلیف رییس جمهور غنی و اصلاحات جاه طلبانه هر سه نهاد قدرت و اداره های دولتی تجلی یافته بودند. به منظور حل مسائلی که در برابر حکومت قرار دارند، نه تنها پشتیبانی مالی-اقتصادی نیاز است، بلکه حمایت معنوی-سیاسی خارجی نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است.
مسائل افغانستان و اولتر از همه، درجه تاثیر احتمالیشان بر ثبات منطقه، موضوع مهم نگرانی تمام کشورهای همسایه ی افغانستان است. چین نیز درین میان استثنا نیست. این مسایل را در افغانستان نیز به خوبی می فهمند و در رده بندی اولویت های سیاست خارجی این کشور، اهمیت درجه یک را به مناسبات خود با همین کشورهای همسایه می دهند. پس از همسایه هاست که از دنیای اسلام کشورهای غربی از جمله کانادا و جاپان، کشورهای آسیایی و در آن میان چین (یک بار دیگر مورد تاکید قرار می گیرد)، هند و شیخ نشین های خلیج فارس نام برده می شوند. این فهرست با ذکر نام ساختارهای بین المللی پایان می یابد. قابل توجه است که به صورت مشخص نه از امریکا و نه از روسیه آن گاه که سخن بر سر اولویت های سیاسی خارجی بیانیه ی مراسم تحلیف رییس جمهور بود، نام برده شد (قرار معلوم، سخنرانی های رییسان کشورها بدون آماده گی و هرچه پیش آمد خوش آمد، تهیه نمی شوند). آنچه به روسیه ربط می گیرد، چنین برخوردی نسبت با مسکو قابل پیشبینی بود. اما غیبت واشنگتن در فهرست اولویت های همکاری افغانستان، در شرایطی که موافقتنامه دو جانبه همکاری امنیتی به امضا رسیده، می تواند عجیب به نظر آید. اما چنین امری می تواند شاهد تلاش کابل در جهت فاصله گرفتن از گذشته نفرت برانگیز مناسبات کابل و واشنگتن (حد اقل در ظاهر امر) باشد. وضعیت برای حاکمان امروزی پیچیده است: از یک سو آنها نیازمند امریکا هستند و از سوی دیگر، آنها درک می کنند که «زمان قریب از دست رفته است» و مصلحت آن است که فعالیت بیشتری را در جهت های سودمند دیگری نیز از خود به منصه ظهور درآورند.
با این وجود در عمل، نفوذ ایالات متحده امریکا و ناتو (همچنان که اتحادیه اروپا) در امور افغانستان به صورت قابل ملاحظه یی بر افغانستان باقی خواهد ماند زیرا تعهدات جدید واشنگتن شامل نه تنها سپر دفاعی بلکه چتر مالی جمهوری اسلامی افغانستان (حد اقل در دهه ی پیش رو) نیز هست. در این حال کابل که مصمم است جهت شرقی سیاست خارجی اش را فعالتر کند، باید حساسیت مهمترین همکاران خود را در مورد حضور نظامی امریکا در منطقه در نظر بگیرد.
در مورد تحکیم روابط دوجانبه، چند روز پیش رییسان جمهور امریکا و افغانستان تیلفونی با هم صحبت کردند و رییس جمهوری امریکا همتای افغانش را برای دیدار از کشورش دعوت کرد. اما قریب تمام نمایندگان امریکا که در مورد مسایل افغانستان بحث کنید، تاکید می کنند که مناسب نیست کابل، پس از خروج نیروهای آن کشور از افغانستان توقع کمک های قابل ملاحظه ی اقتصادی از واشنگتن داشته باشد. به نظر می رسد که در ارگ نیز این را درک می کنند و فعالتر شدن سیاست منطقه یی افغانستان را در همین برزمینه می بایست درنظر گرفت. تماس های کاری با هند و پاکستان تامین شده اند. نخست وزیر بریتانیا در مسافرت کوتاهی از پایتخت افغانستان دیدار کرد و درین دیدار مراسم بستن آخرین پایگاه نظامی بریتانیا که در چارچوب مامورین ناتو و ائتلاف بین المللی در آن کشور فعالیت داشتند، نیز برگزار گردید. رییس جمهوری ترکیه نیز در کابل حاضری داد و با او در کنار مسائل دیگر، در باره همکاری های امنیتی نیز تبادل نظر صورت گرفت؛ با کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی مذاکرات در مورد هزینه مالی برخی از پروژه های انرژی، از جمله پروژه های مربوط به ترانزیت انرژی از طریق افغانستان آغاز شده است. از میان کشورهای آسیای مرکزی، فعالیت موعود را عشق آباد از خود بروز داد. این کشور همراه با پاکستان و هند در پروژه منطقه یی انتقال انرژی از ترکمنستان به پاکستان و هند از طریق افغانستان ذینفع است.
در توجه فوق العاده پیکن به کابل چیز تازه یی نیست. این توجه از آغاز دهه 90، پس از سقوط حکومت «کمونیستی» نجیب الله توسط ائتلافی از مجاهدان آغاز گردید و تا دوره ی پسا طالبان ادامه یافت. وضعیت امروز برخاسته از گذشته است. از نقطه نظر اقتصادی، افغانستان برای چین، پیش از هر چیز دیگر، به عنوان صادر کننده مواد خام برای اقتصاد روبه رشد سرسام آور چین جالب است. چین در تمام دنیا به دنبال منابع خام است. به صورت ویژه همین عوامل پیش شرط های تلاش جانب چین را برای محکم کردن جای پایش در منطقه نفت خیز در شمال افغانستان و تفحصات یکی از بزرگترین معادن مس جهان در نزدیکی کابل تعیین می کنند (گفتنی است که همین پروژه ها موضوع کمک های اقتصادی شوروی نیز به افغانستان بود). اما این پروژه ها هم به دلیل بی ثباتی در افغانستان و هم به دلیل انتقال آنها در این اواخر به نقاط هم مرز با چین تا هنوز به دست اجرا سپرده نشده است. اینهمه همزمان بود با رشد بی ثباتی در مناطق غربی و مسلمان نشین سینک یانگ چین در همسایگی با افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی و نیرو گرفتن گرایش های مرکزگریز و جدایی طلب به دلیل فعالیت های «نهضت اسلامی ترکستان شرقی» و همچنان حجم عظیم ورود مواد مخدر افغانستان به جمهوری مردم چین.
همه این ها توجه ویژه پیکن را به ابعاد سیاسی مسأله افغانستان تعیین می کند. مسأله یی که پیکن حل آن را در مقیاس قابل ملاحظه یی منوط و مشروط به یافتن وجوه مشترک میان کابل و طالبان می بیند. همچنان فعالتر شدن تجاوزگرانه داعش نیز نمی تواند به موضوع قابل نگرانی برای دو طرف نباشد. نگرانی به خاطر اشاعه خطر داعش در جمهوری اسلامی افغانستان نیز وجود دارد (چنین گرایش در این اواخر به ملاحظه می رسد) و همچنان گرایش هایی حاکی از علاقه مندی برخی از سازمان های تندرو افغان و آسیای مرکزی به دولت اسلامی عراق و شام نیز به ملاحظه می رسد. سر خط درشتی در مناسبات افغانستان و چین درین اواخر همانا تعیین نماینده ویژه چین در امور افغانستان بود (هرچند این اقدام در مقایسه با روسیه و امریکا با تاخیر صورت گرفت). این نماینده همان نخستین سفیر جمهوری مردمی چین در افغانستان پسا طالبان آقای سون یوی سی است.
تطابق منافع درازمدت دو کشور پیش شرط موفقیت دیدار آخر رهبر افغانستان از پیکن را حتی پیش از آغاز مسافرت تعیین و مشخص کرده بود. اشرف غنی مذاکراتی با رییس جمهور چین سی شین پین داشت و در پایان این مذاکرات تفاهمنامه یی در مورد تعامل در عرصه های فنی-اقتصادی و کمک های بشری به امضا رسید. این تفاهمنامه شامل اختصاص دادن 250 میلیون دالر ظرف سه سال برای آموزش حدود سه هزار دانشجوی افغان در چین و سایر کمک ها خواهد بود. یکی از ابعاد مهم این ملاقات ها که در این اواخر اهمیت فزاینده کسب می کند، مسایل امنیتی بود و مبارزه مشترک علیه تروریزم و قاچاق مواد مخدر به عنوان بخشی از همکاری ها درین مسایل در نظر گرفته شده اند. در پیکن توجه خاصی به اطمینانی مبذول داشتند که رییس جمهور افغانستان از آمادگی کشورش برای مبارزه علیه تندرو ها و جدایی طلبان اویغور به همتای چینی اش داد.
از سویی هم حمایت پیکن از افغانستان در گفتگوها با پاکستان نیز اهمیت دارد: نفوذ سنتی چین بر اسلام آباد به صورت بلاتغییر باقی مانده است. اگر دیدار غنی را از پیکن در بعد وسیع منطقه یی در نظر بگیریم، می توان اذعان داشت که برای چین این دیدار، بخشی از طرح بزرگ دیپلوماسی اقتصادی برای آن کشور در نظر گرفته شده است. یکی از مهمترین اهداف این دیدار (در کنار مسایل بازرگانی) همانا ساختن حصار مساعد در اطراف خود است. ابتکارهای رهبر چین را در سال گذشته به منظور ایجاد کمربند اقتصادی انتقالاتی راه ابریشم می توان بخشی از تلاش ها در راستای ایجاد محیط مساعد در اطراف چین تلقی کرد. اجرا کردن این طرح از نظر چین می تواند اقتصاد کشورهای منطقه را بهم نزدیک کند، راه های مواصلات و انتقالات را به منظور دسترسی به بازارهای بزرگتر اوراسیایی رشد و توسعه دهد، تکانی بدهد به نبض توسعه عمومی در سطح منطقه، و تحکیم تعاملات در چارچوب سازمان همکاری شانگهای که افغانستان در آن به عنوان ناضر حضور دارد. در همین راستا، درین اواخر علاقه مندی آشکار پیکن به روندی که به ابتکار انقره و کابل (با حمایت امریکا) در سال 2011 ایجاد شد و فرایند استانبول نام گرفت، ملاحظه می شود. قرار معلوم مهمترین هدف فرایند استانبول تحکیم اعتماد در منطقه با تمرکز بر جلب بیشتر افغانستان در مسایل اقتصادی آن است.
با حضور رییس جمهوری افغانستان ملاقات نوبتی وزیران و «گروه حامی» فرایند استانبول در پیکن برگزار شد. این ملاقات بار دیگر بر تلاش جمهوری مردم چین در جهت تحکیم عناصر عملی این همایش مهر صحه گذاشت و هم چنان نشان داد که چین می خواهد «نمایه ی سیاسی» آن را برجسته تر کند. این تلاش ها را می توان در ابتکار چین در مورد ارائه ماموریت میانجیگرانه به این همایش در زمینه مذاکرات میان کابل و مخالفان مسلح آن دید. چه چیزی در پس پرده این طرح وجود دارد؟ این را آینده نشان خواهد داد. اما به خوبی آشکار است که چنین خط مشی به صورت نیابتی و از طرف مقامات افغانستان با نیت ارائه تکان جدید به تلاش ها در جهت جستجوی راه های تامین تماس با مخالفان مسلح کابل صورت می گیرد. با توجه به این که همان گونه که خود افغانستان، همسایه هایش نیز (به استثنای ترکمنستان) اعضای سازمان همکاری های شانگهایند، نوعی گرایش احتمالی قیم گرایانه از طرف فرایند استانبول به ملاحظه می رسد. چنین حالتی نه تنها در همایش «شش گانه» در سطح عالی در دوشنبه به مشاهده می رسد که در ملاقات وزیران فرایند استانبول نیز چنین گرایشی را نمی توان انکار کرد.
در کل، تمام فعالیت های جمهوری مردمی چین حاکی از این اند که پیکن تصمیم دارد بیش از پیش در مواضع مهمترین بازیگر میدان سیاسی افغانستان (و در نتیجه در میدان منطقه یی) موقعیت خود را تحکیم کند. آیا چین تجربه ایالات متحده امریکا و پیش از آن تجربه اتحاد شوروی را در نظر خواهد گرفت؟ زمان به این پرسش پاسخ خواهد داد. مهمترین مسأله جامعه منطقه یی و جهانی در کوتاه مدت عبارت است از تامین صلح و ثبات در افغانستان، جلوگیری از اشاعه بی ثباتی، تروریزم و مساعدت به توسعه اقتصادی این کشور. درین میان منافع روسیه و چین به صورت کامل منطبق باهمند و این امر امکانات فراوانی را برای تعامل فعال در این راستای مسائل جهانی مساعد می کند.
|
| فارسی.رو |
ارسال اين صفحه به دوستتان
برای چاپ
|
|
|
|
