یادداشت: عطاالرحمن سلیم، زادۀ ولایت پنجشیرِ افغانستان است. آقای سلیم از چهرههای نزدیک به احمدشاه مسعود بوده است و بارها به نمایندهگی از جبهه مقاومت با طالبان در داخل و بیرون کشور مذاکره کرده و از تجربۀ بالای در گفتگو و مذاکره با طالبان برخوردار است. او در دولت حامد کرزی تا سمتهای سرپرست و معاون وزارت ارشاد، حج و اوقاف کار کرده است. عطاالرحمان سلیم، چند ماه پیش از سوی رهبران حکومت وحدت ملی به حیث معاون شورای عالی صلح برگزیده شد. او همزمان مشاور داکتر عبدالله عبدالله رییس اجرایی دولت وحدت ملی در امور صلح نیز میباشد. افغانستان.رو با آقای سلیم دربارۀ نتایج مذاکرات صلح با حزب اسلامی حکمتیار و همچنان نتایج گفتگوها با طالبان به مصاحبه پرداخته است. معاون شورای عالی صلح بر نقش روسیه در مذاکرات صلح افغانستان تأکید میورزد و مقتقد است که مسکو میتواند کابل را در این روند یاری رساند. شرح این گفتگو را در زیر میخوانید.
افغانستان.رو: آقای سلیم شما در شورای عالی صلح مسوول مذاکره با حزب اسلامی گلبدین حکمتیار از گروههای مخالف مسلح دولت هستید؛ میخواهیم از نتایج این مذاکرات بدانیم. مذاکره با حزب اسلامی به کجا رسیده است؟
حزب اسلامی نزدیک به سهونیم ماه پیش آمدند و به صدای صلح مردم افغانستان لبیک گفتند و نزدیک به دو ماه و ده روز با آنها گفتوگو و مذاکره پیهم و فشرده کردیم. مسودهیی را که دارای 25 ماده بود، در یک فضای اعتماد و تفاهم نهایی ساختیم و روی آن تفاهم کردیم. نسخهیی از این مسوده را به آقای حکمتیار فرستادیم و نسخۀ دیگر آن را به حکومت وحدت ملی تسلیم کردیم. قرار بود که در خلال دو هفته هیأت مذاکرهکننده حزب اسلامی برگردد که همان طور هم شد؛ اما با یک تفاوت که عضوی از هیأت تغییر کرده بود. در عوض پسر آقای حکمتیار در ترکیب هیأت به کابل آمد. اما مسودۀ نهایی شده از سوی حکمتیار امضا نشده است. هیأت حزب اسلامی فرصت خواستند و گفتند که با رییس شورای عالی صلح و رییس جمهوری میبینند.
امیدواریم تفاهمنامهیی را که نهایی کرده بودیم امضا شود و مذاکرات رسماً موفقانه پایان یابد. در این تفاهم امکان تغییر وجود ندارد. مسوده از دید ما نهایی و غیر قابل تزئید و تنقیض است.
افغانستان.رو: آقای حکمتیار روی کدام بخش مسودۀ 25 مادهیی اعتراض دارند؟
پیش از وقت است که در این رابطه صحبت کنم. اما هیأت حزب اسلامی در دیدار با رییس شورای عالی صلح گفتهاند که روی مواد مسوده ملاحظه ندارند. اما یک سلسله طرحها و نظریههایی جناب حکمتیار دارد که با مقامات دولت شریک میسازد. این طرحها و نظریات تا اکنون رسماً با ما در جریان قرار داده نشده است. با تأکید میخواهم بگویم که در متن تفاهمنامه هیچگونه کم و زیادی به وجود نخواهد آمد.
افغانستان.رو: جناب سلیم، احتمال اینکه حکمتیار به افغانستان برگردد تا چه اندازه وجود دارد؟ برخی گزارشهایی منتشر شده است که حکمتیار در پنجشیر مسکنگزین میشود. اطلاعات شما در این زمینه چیست؟
تا اکنون زمان آمدن حکمتیار معلوم نیست. دربارۀ مکان مسکنگزین شدن او در پنجشیر که ابداً صحبت نشده است. پنجشیر نه پایتخت افغانستان است و نه هم زادگاه آقای حکمتیار که او در آنجا مستقر شود. پس از امضای تفاهمنامه، آقای حکمتیار اعلامیهیی را مبنی بر اینکه قانون اساسی افغانستان را میپذیرد و ارزشهای حقوق بشری را مراعت مینماید و رابطه خود را با تروریستها قطع میکند، منتشر خواهد ساخت. پس از آن، دولت افغانستان دربارۀ رفع تعزیرات بر حزب اسلامی حکمتیار اعلامیهیی منتشر خواهد ساخت و شورای امنیت تحریمها را بر خواهد داشت. اگر زمان برگشت آقای حکمتیار مشخص شد، طبعاً او به کابل جابجا خواهد شد و دفاتریکه برایشان در متن تفاهمنامه در نظر گرفته شده در دو سه منطقه انتخاب میکنند و یک سلسله تسهیلات را برای آنها شورای عالی صلح فراهم میسازد. ما تا جایی پیش نرفتهایم که روی مکان زندگی حکمتیار صحبت کنیم.
افغانستان.رو: حزب اسلامی حکمتیار در پانزده سال اخیر منتقد شدید حضور نیروهای خارجی در افغانستان بوده است. آقای حکمتیار همواره تأکید کرده که تا پایان خروج نیروهای خارجی به مبارزه مسلحانهاش ادامه میدهد. حالا چگونه شده است که حزب اسلامی در موجودیت نیروهای خارجی به پروسۀ صلح میپیوندد؟
هرگاهی که آدمی به حقایق پی ببرد و به آن ارج بگذارد، دیر نیست. این به حزب اسلامی بر میگردد که در گذشته چه میگفتند و حالا چه میکنند! دولت افغانستان توافقنامههایی را با نیروهای خارجی به امضا رسانیده است که حزب اسلامی در مسودۀ تفاهمنامه، آن را پذیرفته و گفته که در موافقت با این توافقنامهها به کابل بر میگردد و از دولت افغانستان حمایت میکند.
افغانستان.رو: درباره مذاکره با طالبان؛ ظاهراً این مذاکرات به شکست انجامیده است. گفتوگوهای چهارجانبه که چهار دوره در کابل و اسلام آباد برگزار شد، به ناکامی مواجه شد و تلاشهای شورای عالی صلح هم نتیجهیی در پی نداشته است. برنامه آینده به این مذاکرات چیست؟
طالبان از روز پیدایششان تا اکنون به صلح تن ندادهاند. آنها هرگز آماده صلح نشدهاند که حالا ما مدعی به بنبست خوردن این مذاکرات باشیم. از روزی که خدا آنها را آفریده، مذاکره با این گروه به بن بست مواجه است!! گاهی به گونۀ تاکتیکی به مذاکره حاضر شدهاند که آنهم اهداف خودشان را داشتهاند. آنها میخواستند نشان دهند که مردم صلح خواه هستند. اما در حقیقت هیچگاهی و در هیچ مرحلهیی به صلح تن در ندادهاند. همیشه به این فکر بودهاند که از طریق زور میتوانند قضایای افغانستان را یک طرفه نمایند. متأسفانه در بیست سال گذشته هم پی نبردند که از طریق زور و خشونت نمیتوانند برگردۀ مردم افغانستان سوار شوند. اما بازهم بر طبل جنگ میکوبند. آنها باید بدانند که راههای رسیدن به اهدافشان از طریق مذاکره، تفاهم و تحمل یک دیگر میسر است. پیش از حکومتهای اشرف غنی و حامد کرزی هم داعیه ما این بوده که جنگ راه حل نیست. در آن وقت هم صدای ما این بوده که بیایید از طریق دیالوگ و گفتگو پیش بروید و حالا هم میگوییم.
با تأکید میگویم که تا اکنون عملیۀ صلح رسماً با طالبان آغاز نشده است.
افغانستان.رو: اما آنچه طرفها گفتند، مذاکرات چهارجانبه امریکا، چین، پاکستان و افغانستان نتایجی داشت. طالبان حاضر شده بودند که به میز مذاکره بنشینند. اما به یک بارگی همه چیز از میان رفت. دلیل چه بود؟
طالبان هرگز حاضر نشدند که به میز مذاکره بنشینند. به رغم اینکه پاکستانیها تعهد سپردند که از نفوذشان بر طالبان استفاده کرده و این گروه را به میز مذاکره می کشاند؛ اما این کار را نکردند. ما هیأتی را برای مذاکره تعیین کردیم، اما طالبان حاضر به گفتگو نشدند.
افغانستان.رو: آیا امریکاییها و چینیها قادر به کشانیدن طالبان به میز مذاکره نبودند و نیستند؟!
ما با توجه به نفوذی که امریکاییها و چین بر پاکستان داشتند، باورمند بودیم که این کشورها بتوانند کاری کنند. چون اولین بار بود که این کشورها با قوت به پروسه صلح افغانستان داخل شدند و تعهد مکرر هم سپردند که کاری در این روند انجام میدهند. پاکستانیها در کابل، اسلام آباد و واشنگتن تعهد به همکاری سپردند، اما تعهداتشان عملی نشد.
افغانستان.رو: در شرایطی که کابل بر مذاکره و گفتگو با طالبان تأکید میورزد. این گروه استراتژی تازهیی را روی دست گرفته است: گروگانگیری غیرنظامیان. به نظر شما طالبان با این گروگانگیریهایی که طی دو هفته در ولایات کندز و غزنی داشتهاند، چه را دنبال میکنند؟
کاری را که در بیست سال گذشته دنبال کردهاند! آنها یک روش و اسلوب دارند: آزار، شکنجه، به بند کشیدن، کشتار و بیخانمان ساختن شهروندان بیگناه؛ ایجاد هرج و مرج و مطرحسازی خودشان در عرصۀ بینالمللی. آنها به دنبال انتقامگیری از مردم افغانستان هستند. متأسفانه این کار آنها نه صبغۀ دینی دارد و نه هم صبغۀ انسانی و اخلاقی. گروگان گرفتن نزدیک به سه صدتن در دو هفتۀ گذشته آنهم در ماه رمضان، توجیه پذیر نیست. طالبان برخی از این گروگان گرفته شدهها را کشتند و برخی دیگر را تا هنوز در بند دارند.
شخصاً از شنیدن خبر گروگانگیری طالبان در کندز تکان خوردم و قلباً متأثر گردیدم.
افغانستان.رو: آقای سلیم شما به عنوان معاون ارشد شورای عالی صلح از نتیجۀ مذاکرات با طالبان اظهار نا امیدی میکنید. با این حساب، شورای عالی صلح دور باطل گفتگو را طی میکند. در چند سال پسین، دستکم 800 میلیون دالر در راستای مذاکره با طالبان مصرف شده، اما این مذاکرات نتیجهیی نداشته است. با این وضع، شورای عالی صلح در کنار از دستدادن هزینههای هنگفت، فرصتهای مردم را هدر نمیدهد؟
ما سه ماه میشود که به شورای عالی صلح آمدهایم. مصارف پیشتر به ما بر نمیگردد. از روزی که ما به شورای عالی صلح آمده ایم تمام کمک ها قطع شده است. کارکنان شورای عالی صلح در این سه ماه از معاش عادی شان هم بهره مند نشده اند.
اما در رابطه به موجودیت شورای عالی صلح، ما درِ گفتگو را نمی بندیم. صلح، داعیه مردم افغانستان است و باید بیشتر از پیش تقویه شود. امیدواریم طالبان هم پی ببرند که جنگ راه حل نیست و به روند مصالحه برگردند. مطمین هستم پس از این که متوجه شوند با خشونت نمی توانند اهداف خودشان را به دست آورند، در برنامه های شان تجدید نظر خواهند کرد.
کار شورای عالی صلح بی تأثیر هم نخواهد بود. اگر ما نتوانیم با حلقات و شورای رهبری طالبان تأمین رابطه کنیم و آنها را به میز مذاکره بکشانیم، طبعاً جریان های دیگری هستند که بدون شک قادر هستیم با آنها تأمین ارتباط کنیم. مثلا در عمر کوتاهی که ما آمدیم حزب اسلامی را به پروسه صلح متقاعد ساختیم. با گروپ هایی از طالبان تماس هایی برقرار شده و شماری از آنها هم به پروسه صلح پیوسته اند. امیدواری ما این است دریچه گفتگو را با مراکز قدرت طالبان باز نماییم. اما اگر این کار را نتوانستیم، با حلقاتی که به دلیل مشکلات محیطی و فقر به صف مخالفان پیوسته اند و از نگاه فکر و ایدیولوژی با طالبان سازگاری ندارند و حاضر هستند به پروسه صلح بپیوندند، عملیه صلح را نهایی سازیم.
افغانستان.رو: آقای سلیم، دلیل قطع کمکها به شورای عالی صلح افغانستان چیست؟
پس از شهادت استاد ربانی، پسرش صلاح الدین رییس شورای عالی صلح شد. با تشکیل حکومت وحدت ملی، صلاح الدین وزیر خارجه شد. یک مدت زیادی این شورا از سوی سرپرستان اداره میشد. کمک کنندههای خارجی خواهان تغییر و اصلاحات در شورا بودند. متأسفانه به دلایل خاص، تغییرات در شورای صلح دیر آمد. این تغییرات ناوقت بود. چند ماه پیش از تعیین رهبری جدید در شورای عالی صلح، تقریباً چند ماهی کارکنان شورا حقوق دریافت نکرده بودند.
اکنون، ما در تلاش تغییر استراتژیهای شورای عالی صلح هستیم. باید راهبرد شورای عالی صلح همنوا با شرایط روز شود. ما باید برنامههای خیالی را برداریم و روی برنامه های عملی تمرکز کنیم. ما باید کاری کنیم که هم قابل قبول برای خود ما باشد، هم برای مردم افغانستان و هم برای کمک کنندهها.
افغانستان.رو: اخیراً رهبر گروه طالبان در نتیجۀ حمله هواپیمای بدون سرنشین امریکا کشته شد. مرگ ملا منصور چه نتیجهیی در گفتگوهای صلح برجا خواهد گذاشت و شما به عنوان یک آگاه چه تفاوتی میان رهبر پیشین و رهبر فعلی گروه طالبان (ملا هبت الله) میبینید؟
مرگ منصور تأثیری نگذاشته است. تفاوتی هم میان منصور و هبت الله وجود ندارد. در گروه طالبان اشخاص تعیین کننده نیستند. این گروه رهبری دارد و با مراجعی در تماس است. مراجعی هستند که طالبان را مدیریت میکنند. مرگ منصور باید به طالبان فهمانده باشد که با کشتن و انتحار نمیتوانند اهدافشان را دنبال کنند.
افغانستان.رو: در این اواخر مقامات روسی از آمادگی کشورشان در راستای تسهیل گفتگوهای صلح افغانستان سخن زده اند. به نظر شورای عالی صلح افغانستان، روسیه چه کاری در راستای مذاکرات صلح افغانستان میتواند کند؟
بلی. این موضوع از سوی نمایند خاص رئیس جمهور روسیه ضمیر کابلوف مطرح شد. او را از نزدیک میشناسم. وی تجربه خوبی در زمینه گفتگوهای صلح در افغانستان دارد. باری در مذاکرهیی که در اسلام آباد داشتیم، آقای کابلوف حضور داشتند و نظریات خوبی را مطرح کردند. ضمیر کابلوف با مردم افغانستان هم آشنایی خوبی دارد. با درنظرداشت تجارب شخص آقای کابلوف و با توجه به نقش و نفوذی که روسیه در گذشته در افغانستان داشته و فعلاً در منطقه و جهان دارد، این کشور میتواند نقش خوبی را در این روند ایفا کند. اما مسأله اصلی این است که روسیه تا چه اندازه بر گروه طالبان نفوذ دارد. به جز یک گروه و یک کشور همه کشورها کلید راه حل افغانستان را در صلح و مذاکره میدانند و جنگ را در افغانستان همه به ضرر خود و هم به ضرر منطقه عنوان میکنند.
افغانستان.رو: روسیه چه کار عملی در این روند کرده میتواند؟
تأکید میکنم که کابلوف در قضایای چند دهۀ اخیر افغانستان سهم داشته و شناخت کافی از جریانهای کشور دارد؛ از همینرو میتواند نقش خوبی در مذاکرات صلح ایفا نماید. روسیه کشور بزرگ است و همکاریاش در مذاکرات صلح، مؤثر تمام خواهد شد. چون این کشور در جریان تحولات چند دهه پسین افغانستان بوده و اکنون هم نقشش بارز است.
افغانستان. رو: ممنون آقای سلیم.