مسكو پايتخت روسيه در ناحيه مركزي بخش اروپايي كشور واقع شده و تاريخ بناي آن به سال 1147 ميلادي مي‎رسد. مساحت مسكو در قرن 14 خيلي كم بود و فقط شامل كرملين و منطقه كيتاي گورود امروزي بود. اولين كليساهاي سنگي در محوطه كرملين ساخته شدند. بنا به دستور تزار ايوان كاليتا در سال 1340 ديوار دفاعي كرملين از تنه‎هاي بسيار كلفت درخت بلوط ساخته شد كه داراي برج‎هاي ديدباني هم بود. حلقه‎اي از صومعه‎ها و كليساها كرملين را احاطه كرده بود. مسكو در طي قرن‎ها سمبل روسيه بود و توانست قلب روسيه شود( در قرن 15 مسكو براي اولين بار پايتخت شد و توسعه اين شهر با سرعت زيادي پيشرفت ‎كرد). پطر كبير شهر سنت‎پترزبورگ را در سال 1705 ميلادي به عنوان پايتخت جديدي بر ساحل رود نوا بنا كرد (در سال 1712 پطر كبير پايتخت را از مسكو به سنت‎پترزبورگ منتقل كرد). او اصلاً از مسكو خوشش نمي‎آمد زيرا كشته شدن عمو و مشاوران مادرش در جريان يك كودتاي درباري در مسكو را به چشم ديده بود، اما اين شهر براي ناپلئون همچنان يك هدف بسيار جالب باقي مانده بود.

سربازان ناپلئون در سال 1812 وارد روسيه شدند. بعد از جنگ خونين در بورودينو در 130 كيلومتري مسكو روس‎ها مسكو را ترك كردند و اجازه دادند ناپلئون وارد مسكو شود و در كرملين مستقر شود. شبي كه او وارد مسكو شد آتشي درگرفت كه تقريباً تمام شهر را به كام خود كشيد. با فرا رسيدن زمستان نيروهاي ناپلئون مجبور شدند يك ماه بعد از ورود به مسكو آنجا را ترك كنند. بعد از آن مسكو بازسازي شد و جمعيت آن از 350 هزار در سال 1840 به 4،1 ميليون در سال 1914 افزايش يافت. اكتبر سال 1917 درگيري‎هاي زيادي براي مسكو دربرداشت. بلشويك‎ها كرملين را در طي هشت شبانه‎روز اشغال و ترك كردند و دوباره به تصرف خود درآوردند. در سال 1918 دولت روسيه بعد از دو قرن غيبت دوباره از سنت‎پترزبورگ به مسكو منتقل شد. اين امر باعث نگراني مي‎شد كه به علت نزديكي سنت‎پترزبورگ (پطروگراد به قول آن زمان) به كشورهاي اروپايي، پايتخت ممكن است مورد حمله آلماني‎ها قرار گيرد.

مسكو زمان قرون وسطي يك شهر چوبي بود و آتش بويژه خطر بزرگي براي آن محسوب مي‎شد. در دست‎نوشته‎هاي تاريخي از تعداد زيادي آتش‎سوزي ياد شده است كه دهها آتش‎سوزي در نيمه دوم قرن 15 بوقوع پيوست. در تابستان سال 1547 آتش‎سوزي وحشتناكي مسكو را فرا گرفت كه بر اثر آن 2700 نفر جان خود را از دست دادند. 25 هزار خانه و 250 كليسا سوخت. بعد از يكي از بزرگترين آتش‎سوزي‎ها كه در سال 1493 رخ داد، ميدان اصلي شهر – ميدان سرخ – براي مدت طولاني نام ميدان آتش به خود گرفت.

مسكو بزرگترين مركز علمي روسيه است. مسكو بزرگترين مركز آموزش عالي در روسيه است. در اين شهر بيش از 80 مدارس عالي، دانشگاه و انستيتو و مراكز علمي ديگر فعاليت مي‎كنند. مسكو به عنوان مركز فرهنگي كشور به رسميت شناخته شده است. مسكو همچنين به عنوان شهر ورزشي مشهور است. مسكو با جمعيت بيش از 9 ميليون نفري خود داراي مساحتي به وسعت بيش از 1000 كيلومتر مربع است. شما در عرض نيم ساعت خواهيد توانست ديوار كرملين مسكو به طول 2،2 كيلومتر را دور بزنيد. در عرض چند ساعت موفق خواهيد شد خيابان حلقه‎وار سادوويه كالتسو به طول 16 كيلومتر را طي كنيد. و براي اينكه از شمال تا جنوب و يا از غرب تا شرق مسكو را كه حدود 40 -35 كيلومتر است را طي كنيد به يك روز كامل احتياج داريد.

مجتمع‎هاي ساختماني در مسكو به انواع گوناگون هستند كه به دوره‎هاي مختلف تعلق دارند. تعداد زيادي از اين خانه‎ها بشكل قوطي كبريت ساخته شده‎اند . اين نوع از خانه‎ها در سال‎هاي 1950 براي اولين بار ظاهر شدند و معمولاً 9 - 8 طبقه بودند. علاوه بر ساختمانهاي مسكوني، ادارات و تئآترها، موزه‎ها وساختمان راه‎آهن و غيره وجود دارند. در مسكو ايستگاه‎هاي زيادي وجود دارد كه از جمله مي‎توان از 9 ايستگاه راه‎آهن، 2 ايستگاه كشتي‎هاي رودخانه‎رو، 5 فرودگاه كه به فاصله 30 تا 40 كيلومتري از مركز شهر واقع شده‎اند، نام برد. يكي ديگر از بناهاي شهر مسكو مدارس است. تا سال 1925 فقط 50 – 40 مدرسه در مسكو فعاليت مي‎كرد. اما از سال 1925 تا 1934 توانستند 70 مدرسه ديگر بسازند. در سال 1935 تصميم گرفته شد كه طرح تمام مدارس يكسان باشد. يعني تمام مدارس بايد داراي 22 كلاس، 2 رخت‎كن و فقط 4 طبقه باشد. مدارس سال‎هاي 1930 ميلادي تماماً آجري و داراي 4 طبقه و دو ورودي در دو انتهاي ساختمان بود. يكي براي رفت و آمد دانش‎آموزان ارشد و ديگري براي رفت و آمد دانش‎آموزان كلاس‎هاي ابتدايي.

مسكو شهري است كاملاً مسطح و داراي علائم شهري بسيار نادر كه احتمالاً هفت خواهران استالين را مي‎توان جزئي از آنها دانست. اين ساختمانهاي بزرگ و با ابهت در زمان استالين ساخته شده‎اند كه دانشگاه مسكو و وزارت امور خارجه از آن تعداد هستند. در مسكوي قديم فقط خيابان‎هاي اصلي كه از كرملين منشعب مي‎شدند را نام‎گذاري مي‎كردند. اين خيابانها به وسيله كوچه‎هاي باريك و كوتاه و حتي بعضي‎مواقع كوچه‎هاي پيچ‎دار بهم وصل مي‎شدند. كلمه پراسپكت (گرفته شده از زبان لاتين كه به معني ديد وسيع است و اكنون معني شاهراه دارد) در قرن 18 وارد زبان روسي شد. فقط 60 سال پيش اين پراسپكت‎ها در مسكو ظاهر شدند. براي نمونه مي‎توان از لنينگرادسكي پراسپكت، لنينسكي و كوتوزوفسكي پراسپكت نام برد. در اواخر قرن 18 در مسكو قرار شد ديوار سفيد شهر را كه به دور مركز مسكو كشيده شده بود خراب كنند. اين كمربند آزادشده براي ساخت خيابان زياده از حد عريض به نظر مي‎آمد و براي ساختن خانه مسكوني زياده از حد باريك. به اين ترتيب، به جاي ديوار خراب شده اولين بلوارها در مسكو ظاهر شدند. از اين نوع بلوارها مي‎توان از توِرسكوي، نيكيتسكي، پتروفسكي، پاكروفسكي و غيره نام برد. ميدان‎هاي مسكو كه قبلاً محل تجمع تجار بودند و به عنوان بازار مورد استفاده قرار مي‎گرفتند در كنار دروازه‎هاي ديوار شهر ايجاد مي‎شدند. قديمي‎ترين اين ميدان‎ها ميدان سرخ است.

لغو نظام سرفاژ (نظام فئودالي كه در آن دهقان به زمين‎دار تعلق داشت و قابل خريد و فروش بود) در سال 1861 باعث ورشكستگي بزرگ ‎مالكان شد. آنها جنگل و بيشه خود را فروختند. درختان اين جنگل‎ها را بريدند و بجاي آن قطعات زمين (داچا) براي استراحت كارمندان و تاجران و روشنفكران فراهم نمودند. در زمان شوروي به اهالي شهر مسكو از طريق محل كار قطعات زميني به مساحت 600 متر تعلق مي‎گرفت. در حال حاضر تقريباً تمام اهالي مسكو از چنين قطعه زمين‎هايي برخوردار هستند و آنهايي كه فاقد آن هستند مي‎توانند براحتي آن را خريداري كنند و هيچ گونه محدوديتي در اين زمينه وجود ندارد.

مسكو داراي رودخانه‎هاي زيادي است كه از معروف‎ترين آنها مي‎توان از رودخانه مسكو، يائوزا، سٍتون و سخودنيا نام برد. رودخانه‎هاي مسكو در مسير حركت خود گودال‎هاي زيادي ايجاد مي‎كردند كه عبور از آنها به ويژه در فصل بهار تقريباً غيرممكن بود. جريان خروشان آب پل‎هاي چوبي را با خود مي‎برد. علاوه بر آن، گودال‎ها مساحت زيادي را اشغال كرده بودند. به اين دليل اهالي مسكو به پر كردن اين گودال‎ها پرداختند. اما اين رودها براي حركت خود از راه‎هاي زير زميني جديد استفاده كرده و حتي انبارهاي زيرزميني خانه‎ها را پر كرده و پايه‎هاي خانه‎ها را شسته و با خود مي‎بردند. در اواسط قرن 19 تصميم گرفته شد يك عمارت جديد به دانشگاه دولتي مسكو(لومونوسف) اضافه شود. وقتي براي انجام كارهاي ساختماني گودالي حفر كردند، آب بطور غيرمنتظره با شدت تمام فواره زد و گودال به آن بزرگي را بسرعت پر كرد. معلوم شد سال‎ها پيش گودال آبي اوسپنسكي در محوطه دانشگاه وجود داشته كه رودهاي پر آب و خروشاني در ته آن جريان داشت. اين گودال را پر و فراموش كردند. اما اين رود راه زيرزميني براي خود پيدا كرده و حالا دوباره آزاد شده بود. مضحك‎تر از همه در اين ماجرا اين بود كه آب از زير زمين خرچنگ زنده‎اي را به سطح زمين آورد. اين خرچنگ را گرفتند و درون بانكه انداختند و در كلاس درس به دانش‎آموزان نشان داده و ثابت مي‎كردند كه خرچنگ‎ها بدون نور خورشيد هم مي‎توانند زندگي كنند. در قرن 19 رودهاي كوچك زيادي ناپديد شدند. فقط در سال 1937 با ساخت كانال مسكو – ولگا توانستند رودهاي باقي‎مانده را نجات دهند. ساختن كانالي كه مي‎بايست رودهاي مسكو، ايسترا، سيسترا، دوبنا و بالاخره ولگا را بهم متصل كند فقط در سال 1825 شروع شد و 19 سال(!) طول كشيد تا اين كانال براي بهره‎برداري آماده شود. از سال 1947 اين كانال را به افتخار هشتصدمين سالگرد مسكو كانال مسكو ناميدند. با ايجاد سيستم كانال‎ها و درياچه‎هاي مصنوعي، مسكو بندري شد كه به 5 دريا راه داشت و دارد. مسكو داراي راه‎هاي آبي به غرب- به درياي بالتيك، به شرق به درياي سفيد به جنوب به درياي خزر و درياي سياه و درياي آزوف است. شما مي‎توانيد كوپه‎اي در كشتي مسافربري رزرو كنيد و سفر خوبي را از مسكو تا شهرهاي واقع در ساحل ولگا، نوا و حتي تا كشورهاي خارجي ساحلي آغاز نماييد.

باغ‎ها و باغ‎هاي وحش در مسكو از زمان‎هاي بسيار قديم ايجاد شدند. تزار آلكسي ميخائيلوويچ در قصبه ايزمائيلوف كه در سال 1656 به محل زندگي تزار مبدل شد، مبتكر ايجاد باغ‎هاي بسيار زيبايي بود. در سال 1864 باغ وحش مسكو گشايش يافت. در آن زمان فقط 286 جانور در آن جا داده شده بود، اما هم‎اكنون 7500 جانور (750 نوع) در اين باغ‎وحش ساكن هستند. در اسناد و مدارك باقي مانده از زمان تزار آلكسي ميخائيلوويچ نه تنها از باغ‎وحش ايزمائيلوف ياد شده است، بلكه باغ‎هاي گياهان دارويي نيز ذكر شده است. در اين باغ‎ها تحت نظر گياه‎شناسان در كنار گياه‎هاي دارويي درخت ميوه كاشتند. بنا به دستور پطر اول در سال 1706 باغ گياهان دارويي در جنب بيمارستان مسكو ايجاد شد كه در سال 1805 آن را به دانشگاه مسكو واگذار كردند و آن را باغ نباتات ناميدند. باغ نباتات در قرن 18 از محبوبيت زيادي برخوردار شد و هزاران نوع گياه از كشورهاي هند، آمريكا، اروپاي غربي و سيبري در اينگونه باغ‎ها پرورش داده مي‎شد. در سال 1945 در اطراف مسكو باغ اصلي نباتات مسكو ايجاد شد كه داراي 25 هزار نوع گياه است.

در باره اقوام ساكن مسكو بايد بگوييم كه مسكو شهري كثيرالمله است. از اولين خارجياني كه در مسكو ساكن شدند بايد از يوناني‎ها - ساكنان بيزانس آن زمان، نام برد كه مذهب ارتدكس را با خود به مسكو آوردند. فئوفام گرك (1405 – 1340) يكي از اولين شمايل‎نويسان روسي بود كه از يونان به سرزمين روس(مسكو) آمد. بازسازي ديوار و كليساي جامع در كرملين در زمان ايوان سوم توسط معماران ايتاليايي صورت گرفت. خارجيان زيادي در زمان حكومت پطر اول در مسكو ظاهر شدند. در طي قرن 19 اقوام جديدي مانند كولي‎ها، آشوري‎ها در مسكو ظاهر شدند. در طي دهه‎هاي اخير تعداد خارجيان ساكن در مسكو بيشتر شده است كه دانشجويان اكثريت آنها را تشكيل مي‎دهند. و در سال‎هاي اخير بر تعداد دانشجويان ايراني افزوده شده است.

مساحت شهر مسكو 1035 كيلومتر مربع وجمعيت آن 10 ميليون است (سال 1999 ميلادي). ساعت رسمي: از ماه اكتبر تا مارس ، گرينويچ 3+ و از ماه آوريل تا سپتامبر گرينويچ 4+. اختلاف ساعت مسكو با تهران به وقت محلي فقط 30 دقيقه است – تهران 30 دقيقه از مسكو جلوتر است.

پايگاه اطلاع رساني فرهنگي ايران و روسيه